بخش اول – مزایا
کیفیت امکانات پژوهشی
یکی از مهمترین مسائلی که تحصیل در خارج از کشور را از تحصیل در دانشگاه های ایران متمایز می کند دسترسی به امکانات پژوهشی پیشرفته و فن آوری نوین است. تحقیقات برای سطوح کارشناسی ارشد و دکترا از پایه های مهم آموزش به شمار می رود و گاه از دروس گذرانده اهمیت بیشتری می یابد. مخصوصا برای کسانی که در آینده قصد دارند در نظام آموزش عالی ایران یا در دانشگاه های خارج از کشور به عنوان استاد دانشگاه فعالیت کنند، دسترسی به امکانات پژوهشی برتر از پیشنیاز های موفقیت در این هدف است. در بیشتر رشته های آموزشی, امکانات تحقیقاتی در دانشگاههای آمریکایی کاملا برتر از دانشگاههای ایرانی می باشد و این امر به کیفیت آموزش عالی در این دانشگاهها می افزاید.
کیفیت امکانات آموزشی
بسته به اینکه تحصیلات در چه کشوری و چه مؤسسه آموزش عالی میسر باشد، بطور کلی کیفیت آموزشی در سطح کارشناسی ارشد و دکترا می تواند از دانشگاه های ایران بالاتر باشد. این در همه موارد صادق نیست و در بسیاری از رشته ها بهترین دانشگاه های ایران از دانشگاه های متوسط به پایین خارج از کشور بهتر هستند.
رشد کاری
مدرک کارشناسی ارشد یا دکترا از یک دانشگاه معتبر خارج از کشور می تواند در دسترسی به امکانات کاری گسترده تر در ایران و دیگر نقاط دنیا مفید و مؤثر باشد. بطور کلی دانشگاه های ایران بصورت گسترده ای در خارج از ایران شناخته شده نیستند و بدلیل ارتباطهای محدودتر جامعه ایران با دنیای بیرون، تصویر مناسبی از نظام آموزشی ایران بجز در مواردی خاص وجود ندارد. به همین دلیل یافتن کار بر مبنای مدارک تحصیلی ایران در خارج از کشور نسبتا دشوار است. به علاوه بسیاری از مشاغل بخش خصوصی در خود ایران نیز فارغ التحصیلان دانشگاه های خارج از کشور را بدلیل داشتن تجربه های بین المللی و آشنا بودن با زبانهای خارجی و بخصوص انگلیسی را ترجیح می دهند.
شبکه‌های علمی و حرفه ای
برای کسانی که قصد دارند در طولانی مدت در محیط دانشگاهی کار کنند و به تحقیقات دانشگاهی بپردازند ایجاد شبکه های ارتباطی علمی-حرفه ای در دیگر مراکز علمی و فنی دنیا از پیشنیازهای همکاری های علمی است. با وجود اینکه ایجاد ارتباطات علمی از طریق شرکت در کنفرانسهای بین المللی نیز میسر است باید گفت که تحصیل در دانشگاه های معتبر خارج از کشور این امر را بسیار آسانتر می سازد.
تجربه فرهنگی و اجتماعی
یکی از بزرگترین مزایای تحصیل خارج از کشور آشنایی با فرهنگ و ساختار اجتماعی کشورهای دیگر است. در مورد خاص آمریکا بدلیل خاصیت مهاجر پذیری سابق آن، امکان شناخت بسیاری از فرهنگهای دیگر نیز وجود دارد. بطور متوسط دانشگاه های آمریکا از بیش از 80 کشور دنیا دانشجو می پذیرند. این تجربه هم در سطح شخصی و هم در سطح اچتماعی بسیار ارزشمند است. از طرفی آشنایی با فرهنگهای دیگر فرصت ارزیابی ضعف ها و قدرتهای فرهنگ ایرانی را فراهم می سازد و از طرف دیگر حضور دانشجویان ایرانی در دانشگاه های خارجی بسیاری از تصاویر مخدوشی که دیگران از کشور ما دارند را به چالش می گیرد.
تجربه بین‌المللی
تحصیل در خارج از کشور همچنین می تواند امکان تجربه های تحقیقاتی و حرفه ای در سطح استانداردهای بین المللی ایجاد کند. تحقیقات دانشگاهی در کشوری مانند آمریکا از استانداردهای بالای علمی برخوردار هستند و عادت به کار در چنین محیطی می تواند رقابتپذیری بین المللی تحقیقاتی یا حرفه ای را امکانپذیر نماید. با توجه به رشد روز بروز جامعه جهانی و ورود ایران به سازمان تجارت جهانی چنین آشنایی با ساختار علمی، اقتصادی و صنعتی کشورهای توسعه یافته بسیار ارزشمند است.
یادگیری زبان
یادگیری زبان های خارجی در ایران نیز میسر است، اما تنها زندگی در محیط کشورهای خارجی امکان یادگیری زبان در سطوح پیشرفته تر را فراهم می سازد. باید در نظر داشت که زبان انگلیسی هم اکنون استاندارد ارتباطی برای تمامی کشورهای دنیا است و یادگیری آن در بسیاری از زمینه های زندگی مفید واقع می شود.
امکان دریافت کمک هزینه
یکی دیگر از مزایای ممکن برای ادامه تحصیل در کشورهایی مثل آمریکا وجود کمک هزینه تحصیلی در سطوح کارشناسی ارشد و دکتراست که شهریه دانشگاهی و بسیاری از اوقات هزینه زندگی را در دوران تحصیل پوشش می دهد. البته دستیابی به کمک هزینه همواره میسر نیست و ما در فصل های آتی در مورد چگونگی دنبال کردن این امکان صحبت خواهیم کرد.
پایه ای برای مهاجرت
مستقل از قضاوتهای ارزشی، بعضی از دانشجویان ایرانی علاوه بر علاقه به دانش افزونتر به تحصیلات خارج از کشور بعنوان پایه ای برای مهاجرت می نگرند. با این وجود که گرفتن اجازه اقامت در کشوری مثل آمریکا پس از اتمام تحصیل بطور متوسط 5 سال بطول می انجامد و در بسیاری از موارد هم دشوار می باشد، این راه از محدود راه های مهاجرت برای جوانانی است که از روشهای دیگر امکان مهاجرت را دارا نیستند . در سطح اجتماع, مهاجرت تآثیرات فراوانی را بر جای می گذارد که لزوما مثبت نیستند, برای مثال مسئله “فرار مغزها” از مشکلات گریبانگیر کشور ماست که در فصل های آتی به آن اشاره خواهیم کرد.
بخش دوم – برخی چالشهای ادامه تحصیل در آمریکا
فرآیند پذیرش و هزینه های اولیه (امتحانات، پذیرش، ویزا)
ادامه تحصیل در خارج از کشور کار ساده ای نیست. در بسیاری از موارد فرآیند آماده سازی طولانی، پر هزینه و حتی ناموفق است. موانع زیادی بر سر راه شما وجود دارد که در این کتاب به بیشتر آنها می پردازیم. بطور خلاصه چنین فرآیندی در مورد دانشگاه های آمریکا شامل مراحل ده گانه زیر است:
– تصمیم گیری نهایی برای ادامه تحصیل خارچ از کشور
– جستجو و انتخاب فرصتهای تجصیلی
– بالا بردن معدل، گرفتن توصیه نامه، چاپ مقاله
– آمادگی برای امتحانات تافل و GRE
– دادن امتحانات تافل و GRE
– تقاضای پذیرش و کمک هزینه
– راهبردهای اضطراری در صورت عدم پذیرش یا نگرفتن کمک هزینه
– تقاضای ویزای آمریکا
– آمادگی برای سفر و سامان دادن کارها در ایران
– فراهم کردن هزینه سفر و هزینه های اولیه
عملا برای چنین فرآیندی (اگر موفقیت آمیز باشد) حدود 1 سال زمان و بین5 تا 8 هزار دلار احتیاج است. این شامل هزینه های امنحانات، هزینه های تقاضای پذیرش، هزینه های رفتن به کشور ثالث برای گرفتن ویزا، هزینه تقاضای ویزا، هزینه سفر به آمریکا و هزینه های اولیه اقامت در آمریکا می باشد. فرآیندهای ناموفق (عدم پذیرش یا عدم گرفتن ویزا) بین 2 تا 4 هزار دلار خرج خواهند داشت. این هزینه ها شامل هزینه زندگی در آمریکا یا شهریه دانشگاه ها نمی باشد. فرآیند مشابهی برای کانادا 3 تا 5 هزار دلار هزینه دارد و برای اروپا شاید با کمتر از 2 هزار دلار قابل انجام باشد. در همین فصل به مقایسه دیگر کشورها با آمریکا می پردازیم.
جا افتادن در محیط جدید
اگر تمامی مراحل فوق با موفقیت انجام شود، شما راهی آمریکا خواهید بود.اگر تجربه صدها دانشجوی ایرانی و بین المللی دیگر ملاک خوبی باشد، دوران اولیه اقامت شما در آمریکا از پر چالشترین زمانهای کل دوران تحصیلات عالیه شما خواهد بود. بسیاری از قواعد اجتماعی و فرآیندهای اقتصادی آمریکا با محیطی که در ایران با آن آشنایی دارید تفاوت دارند. بیشتر دانشجویان ایرانی در دوران اولیه اقامت مرتکب اشتباهاتی می شوند که دارای پیامدهای اقتصادی و شخصی هستند. اما تقریبا بدون استثنا همگی بزودی خود را با جامعه جدید تطبیق می دهند.
هزینه اقتصادی
با معیارهای ایران تحصیل و زندگی در آمریکا هزینه بسیار سنگینی دارد. بطور متوسط (بسته به شهر محل اقامت و دانشگاه) هزینه زندگی ماهانه بین 1800-1000 دلار در ماه و هزینه شهریه دانشگاهی, بیمه دانشجویی و دیگر مخارج مربوط به کتب درسی و غیره بین 35-10 هزار دلار در سال است. کسانی که موفق به دربافت کمک هزینه کامل دانشگاهی می شوند، معمولا می توانند بدون تکیه بر خانواده هایشان این مخارج را بپردازند. اما در صورت عدم گرفتن کمک هزینه امکان فراهم کردن چنین مبالغی با اجازه کار محدود دانشجویی (حداکثر 20 ساعت در هفته در خود دانشگاه) میسر نیست. بعضی از دانشجویان ایرانی در ابتدا بدون کمک هزینه شروع به تحصیل می کنند و پس از گذشت یک ترم با نشان دادن توانایی هایشان و مذاکره با اساتید کمک هزینه دریافت می کنند. حتی در چنین حالتی باید روی بودجه ای بین 16-10 هزار دلار برای ترم نخست حساب کرد. یک دوره کارشناسی ارشد دوساله در آمریکا بدون کمک هزینه می تواند بین 100-40 هزار دلار خرج داشته باشد.
دوری از خانواده و ساختار حمایتی
اضافه بر مشکلات جا افتادن در محیط تازه و شروع تحصیلات کارشناسی ارشد یا دکترا باید در نظر داشت که دوری از خانواده در طولانی مدت تآثیرات خود را بر سلامت احساسی دانشجویان می گذارد. جامعه آمریکا جامعه ای فردگرا و در تعاملات اجتماعی نسبتا خشن است. تنهایی و عدم وجود ساختار حمایتی در شرایط سخت یکی از چالشهای مهمی است که در پیش روی دانشجویان قرار دارد. طبیعتا این امر برای دانشجویان متاهل که همراه همسر خود به آمریکا می آیند کمتر اذیت کننده است.
درگذشت عزیزان
تحصیلات کارشناسی ارشد و دکترا می تواند بین 2 تا 7 سال بطول بیانجامد. مخصوصا برای دوره دکترا این امکان وجود دارد که در طی این دوران دوری از ایران دانشجویان با درگذشت عزیزان خود روبرو شوند. در بسیاری از موارد مشکلات گرفتن ویزا و ساختار تحصیلات عالیه اجازه ترک دانشگاه و بازگشت به ایران را نمی دهد. در این شرایط تنهایی می تواند تحمل درد و فقدان عزیزان را سخت تر نماید. بعضی از دانشجویان در این شرایط دچار احساس گناه برای ترک عزیزانشان می گردند که این امر می تواند تجربه ادامه تحصیل را امری ناخوشایند سازد. بنابر این پیش از تصمیم گیری برای حرکت به آمریکا باید به احتمال چنین امری، هر چند ضعیف فکر کرد و از لحاظ احساسی با آن کنار آمد.
مشکلات ویزا
در طی ده سال اخیر گرفتن ویزای دانشجویی برای ایرانیان امری است دشوار و غیر قابل پیش بینی. حتی کسانی که ویزای دانشجویی دریافت می کنند ممکن است در صورت بازگشت به ایران برای دیدار نتوانند به موقع برای ادامه تحصیل به آمریکا بازگردند. این عدم قطعیت باعث می شود که درصد قابل توجهی از دانشجویان ایرانی تا پایان تحصیلات خود در آمریکا باقی بمانند. فشار احساسی دوری از خانواده و کشور یکی از چالشهای عمده ای است که دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا با آن روبرو هستند.
از دست دادن فرصتهای کاری در ایران
سرمایه گذاری در ادامه تحصیل می تواند امکانات کاری زیادی را پیش رو قرار دهد. اما برای کسانی که امکان دسترسی به موقعیتهای مناسب را بدون ادامه تحصیل در خارج از کشور دارند، خروج طولانی مدت از کشور ممکن است باعث از دست دادن چنین موقعیتهایی گردد. چه بسا برای هدف کاری که شما در ذهن دارید, تجربه کار 5 ساله در یک شغل مناسب از مدرک کارشناسی ارشد و دکترا ارزشمندتر باشد. این امر خصوصا برای کار در خارج از محیط دانشگاهی صادق است. بعلاوه برای کسانی که در ایران کار می کنند، امکان ادامه تحصیل در دانشگاه های دولتی، آزاد و غیر انتفاعی و در عین حال امکان ادامه تحصیل مکاتبه ای با دانشگاه های خارج از کشور وجود دارد. بدین ترتیب می توان هم سابقه کار را حفظ کرد و هم از مزایای مدارج بالاتر تحصیلی بهره برد. یطور خلاصه، هزینه فرصتهای از دست رفته را باید به هزینه های مستقیم ادامه تحصیل در تصمیم گیری اضافه کرد.
چالشهای ارزشی و تبعیض
پذیرایی فرهنگی آمریکا، مخصوصا بعد از وقایع 11 سپتامبر 2001 کمی برای ایرانیان و دیگر شهروندان کشورهای مسلمان محدودتر شده است. بسیاری از زنان محجبه در خیابانها مورد نگاه های تحقیر آمیز قرار می گیرند. طبق آمار گروه مطالعات ایرانی حدود 30 درصد ایرانیانی که مسلمانان معتقد هستند اعتقاد دارند که در آمریکا با سختی بیشتری به مراسم مذهبی خود می پردازند. از طرف دیگر بیشتر معتقدین در مجموع احساس راحتی می کنند.
زندگی در آمریکا حتی برای ایرانیانی که مذهبی نیستند هم لزوما آسان نیست. مستقل از بینشهای شخصی افراد، تبعیض در قبال با ایرانیان بدلیل خصومت دولتهای ایران و آمریکا و تاریخچه تلخ ارتباط دو کشور هم توسط مآموران دولتی آمریکا و هم توسط برخی اقشار کم فرهنگ مردم آمریکا مشاهده می شود.بعلاوه رسانه های عمومی آمریکا چهره مغرضانه ای را از ایران بعنوان یک کشور به نمایش می گذارند، و این امر بسیاری از ایرانیان مقیم آمریکا را آزار می دهد.
لازم به ذکر است که بر خلاف تصور عمومی آمریکا کشوری نسبتا مذهبی است بطوری که بسیاری از کسانی که برای دوری از تآثیر مذهب در زندگی اجتماعی خود وارد آمریکا می شوند از نفوذ مذهب در بسیاری از سیاستگذاری ها متعجب می شوند.
دشواری در بازگشت به ایران برای زندگی
از بین کسانی که با قصد بازگشت به ایران برای ادامه تحصیل به آمریکا رفته اند درصد اندکی بطور واقعی این کار را انجام می دهند. دلیل این مسئله از یک طرف شرایط نابسامان اقتصادی-اجتماعی ایران است، و از طرف دیگر امکانات بهتر رشد در آمریکا. اضافه بر این بسیاری از دانشجویان ایرانی پس از زندگی در آمریکا زندگی روزمره در ایران و درگیری برای امرار معاش را دشوار می یابند. بنابراین لازم است اولویتهای ذهنی و واقعیتهای اجتماعی را پیش از تصمیم برای رفتن به آمریکا در نظر گرفت.
برآورده نشدن انتظارات
هیچ دو نفری با انتظارات واحد برای ادامه تحصیل به آمریکا نمی آیند. از نیاز برای دانش بیشتر گرفته تا تمایل برای آغاز یک زندگی متفاوت، عوامل زیادی در انگیزه چنین تصمیمی نقش دارند. باید در نظر داشت که تصویری که از زندگی در آمریکا در کشورمان وجود دارد با واقعیت تطابق چندانی ندارد. مردم در آمریکا ساعتهای طولانی کار می کنند (چه بسا بین 14-10 ساعت در روز) و فشار کاری بسیار سنگین است. زندگی در آمریکا لزوما ساده تر از زندگی در ایران نیست و هر یک مزایا و سختی های خود را به همراه دارند. در عین حال همه جای آمریکا مثل هم نیست. بجز 8-7 شهر عمده، دیگر شهرهای آمریکا بسیار کوچک و دارای جو فرهنگی بسیار محدودی هستند. بسیاری از دانشجویانی که سالهای طولانی در تهران یا دیگر شهرهای بزرگ ایران زندگی کرده اند با زندگی در این جوامعه محدود دچار افسردگی می شوند. در مورد کیفیت دانشگاه ها نیز باید گفت که هر دانشگاه آمریکایی لزوما بهتر از هر دانشگاه ایرانی نیست. به همین سبب اگر هدف آموزش بهتر و تجربه اجتماعی جدید باشد، باید یا دانشگاه های طراز اول رفت و یا در شهرهای بزرگتر زندگی کرد. اگر هر دو میسر باشد که بهتر. البته هستند کسانی که از مناطق آرام و روستایی لذت می برند، که در این صورت بهتر است تمرکز بر کیفیت دانشگاه باشد.
عدم موفقیت تحصیلی، حرفه ای و اقامتی
بسیاری از چالشهای فوق می توانند باعث عدم موفقیت طولانی مدت در تحصیلات شوند و اهداف اولیه تصمیم ادامه به تحصیل در آمریکا را تحت الشعاع قرار دهند. در عین حال یافتن کار یا گرفتن اقامت در آمریکا پس از اتمام تحصیل کار بسیار دشواری است و می تواند برای کسانی که به ادامه تحصیل بعنوان راهی برای مهاجرت به آمریکا نگاه می کنند مشکل زا شود. بطور کلی نکته مباحث فوق این است که باید همه این موارد را در هنگام تصمیم گیری مد نظر داشت و در صورت تصمیم به ادامه تحصیل با واقف بودن به این چالشها عزم خود را جزم کرد.